Rijksluchtvaartschool met internaat

Inleiding

Voormalige rijksluchtvaartschool met internaat, gelegen op het terrein van Groningen Airport Eelde aan de Burgemeester J.G. Legroweg 43 te Eelde, gebouwd in de periode 1953-1957 door de architect P.J.J.M. Cuypers jr. in samenwerking met F.P. Glastra van Loon en kunstenaar Bart van der Leck, gelegen in een park naar ontwerp van landschapsarchitect Jan Vroom. De school is gebouwd op het terrein van vliegveld Eelde en bestaat uit enkele gebouwen die rond een vijver zijn gegroepeerd en dienst doen (deden) als opleidingscentrum voor piloten voor de burgerluchtvaart . Ten behoeve van de komst van de vele nieuwe – meestal uit Brabant afkomstige – inwoners werd ten noorden van Eelde het wijkje Nieuwe Akkers gebouwd naar het stedenbouwkundige ontwerp van P. van Loo en woningen naar ontwerp van het Drentse Architectenbureau Nieman en Steeneken.
Het complex bestaat uit een hoofdgebouw met bijgebouwen, gegroepeerd rond een centrale vijver. In het hoofdgebouw waren onder andere de keuken en de recreatie- en eetzaal, als ontmoetingsplaats voor de studenten ondergebracht. De bijgebouwen hadden als functie een internaatsvleugel, een lesgebouw en een sportgebouw. De rijksluchtvaartschool is niet meer als zodanig in gebruik, staat momenteel deels leeg en is deels nog in gebruik als kantoorruimte. Het geheel staat – ondanks de verpauperde indruk – nog in de oorspronkelijke staat.
Delen van het kleurontwerp, enkele meubelstukken en interieuronderdelen als balustrades en karakteristieke betonnen trappen zijn bewaard gebleven. De oorspronkelijke kleurontwerpen van Bart van der Leck zijn behouden gebleven.
In 1948 wordt vliegveld Eelde aangewezen als uitwijkhaven voor Schiphol en wordt het vliegveld vergroot en geschikt gemaakt voor burgerluchtvaart. Enkele jaren later besluit men de rijksluchtvaartschool in Gilze-Rijen naar Eelde over te plaatsen. Als in 1953 het vliegveld officieel luchtvaartterrein wordt, begint men met de bouw van de rijksluchtvaartschool, die in 1957 door Prins Bernard wordt geopend. De school sluit als de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij (KLM) het schoolgebouw in 1991 overneemt voor een symbolisch bedrag.

Pierre Cuypers jr. (1891-1982), zoon van Joseph Cuypers en kleinzoon van Pierre Cuypers, ontwierp in samenwerking met F.P. Glastra van Loon het opleidingscentrum vanuit het gedachtegoed dat in de ruimten een heldere, klare sfeer moest heersen, met orde, rust en zelfdiscipline als gevolg. Eigenschappen die de geestelijke toestand van deze toekomstige piloten ten goede moest komen.
Dit kwam in eerste instantie tot uiting in de helder/functionele architectuur waarbij gebruik werd gemaakt van een betonskelet met prefab bouwelementen die volgens een vaste 3 m.-module werd ingezet. De panelen, wanden en raampuien werden in het skelet bevestigd. De heldere constructie en harmonische verhoudingen droegen bedoeld bij aan de esthetische kwaliteiten van het ontwerp. Anderzijds moest de sfeer worden bepaald door de vormgeving van de ruimten, de keuze van de materialen en het aanbrengen van kleur. Hij bepaalde niet alleen de kleuren van de wanden maar ook van het meubilair, de stoffering en het beddengoed (in het internaat). Verhalende voorstellingen op de wanden zouden de aandacht afleiden en vanwege de snelle ontwikkelingen in de luchtvaart al snel zouden zijn verouderd. Hij vroeg Bart van der Leck een kleurontwerp te maken voor het gehele complex, niet alleen in de platte vlakken, maar voor een eenheid van kleur en ruimte in het hele gebouwencomplex. Van der Leck’s gebruikte primaire kleuren: rood, geel en blauw, zouden ook een opgewekte en heldere sfeer bereiken. Hij zag het resultaat in Eelde als een leidraad voor de ontwikkeling van een nauwere samenwerking tussen architect en beeldend kunstenaars, die al in de ontwerpfase op voet van gelijkheid moet worden uitgevoerd. Binnen dit grote complex heeft Van der Leck alle ruimtes, in het interieur en het exterieur, van kleurvlakken voorzien. Het kleurenontwerp voor de rijksluchtvaartschool is Van der Lecks laatste ontwerp (1958) en kan worden gezien als een bijzondere en representatieve afsluiting van zijn oeuvre. Het geeft uiting aan zijn ideeën over het samengaan van kunst en architectuur, over de rol van de kunstenaar, over ruimte, kleur en licht.
Het ontwerp van het buitengebied is naar ontwerp van de in Groningen en Drenthe bekende tuin- en landschapsarchitect Jan Vroom uit Glimmen.

Omschrijving

Het complex bestaat uit een hoofdgebouw met bijgebouwen, gegroepeerd rond een centrale vijver.
De gebouwen volgen vanwege hun constructie eenzelfde stramien van 3 m.-modules, gezet in een fors aangezet gewapend betonskelet. Dit skelet werd functioneel voorzien van prefab-bouwelementen, variërend van vast wandelementen, tot kleine bovenramen op een dichte onderbouw of raampuien met onderin een borstwering. Ook werd – ter accentuering van de entree en ter versterking van de ruimtelijke werking van het bouwblok – modules opengelaten, waar – eventueel verdiept – de entrees van de gebouwen werden geplaatst.
Het hoofdgebouw is opgebouwd vanuit een vierkante plattegrond met een stramien van acht 3 m.-modules breed en bestaat uit drie bouwlagen onder een plat dak. De onderste bouwlaag wijkt qua hoogte af van de standaard module en is hoger uitgevoerd. De plattegrond trekt zich op de
hoeken terug achter de rooilijn waardoor de entrees worden benadrukt en het gebouw als het ware lijkt te worden opgelicht. De bovenste twee omvatten het gehele vierkante oppervlak en volgen de hoogte van de 3 m.-module. Het gehele gebouw is als enige gezet op een betonnen plint met aan alle zijden traptreden.
Het internaatsgebouw is opgebouwd vanuit een rechthoekige plattegrond met een stramien van veertien 3 m.-modules breed en bestaat uit twee bouwlagen onder een plat dak.

Waardering

Voormalige rijksluchtvaartschool, gelegen op het terrein van Groningen Airport Eelde aan de Burgemeester J.G. Legroweg 43 te Eelde in de gemeente Tynaarlo, gebouwd in de periode 1953-1957 door de architect P.J.J.M. Cuypers jr. in samenwerking met F.P. Glastra van Loon en kunstenaar Bart van der Leck, gelegen in een park naar ontwerp van landschapsarchitect Jan Vroom, van belang voor de provincie Drenthe vanwege de:

• cultuurhistorische waarde als onderdeel van de geschiedenis van de rijksluchtvaart in Drenthe en specifiek voor het rijksluchtvaartonderwijs
• architectuurhistorische waarde gelet op de esthetische kwaliteiten van het modern/functionele ontwerp van Cuypers, zoals de heldere constructie en opbouw uit bouwelementen; als ook de detaillering en het materiaalgebruik; echter met name vanwege de uiterst bijzondere synergie van architectuur en kunst, gelet op het kleurenschema van Bart van der Leck; van belang voor het oeuvre van Van der Leck als zijnde zijn laatste werk en voor het oeuvre van Pierre Cuypers en F.P. Glastra van Loon
• stedenbouwkundige waarde zich uitend de bijzondere groepering en variatie van bouwvolumes, vanwege het tuinontwerp ter plaatse en gelet op de ruimtelijke relatie die de gebouwen met de omgeving aangaan
• vanwege de structurele gaafheid van het complex
• vanwege de uniciteit van dergelijke gebouwen waarin kunst en architectuur optimaal in elkaar samengaan

Het heeft monument door de provincie Drenthe een nieuwe toekomst gekregen met de herbestemming tot bedrijfs- en evenementruimte.