Dwarshuisboerderij Tweede Exloërmond

Inleiding

Omstreeks 1900 gebouwde DWARSHUISBOERDERIJ, vrijwel direct aan de weg gelegen in het veenkoloniale bebouwingslint van het Zuiderdiep te Tweede Exloërmond. Het pand is in gebruik als woonhuis met schuurruimte.
Oorspronkelijk was in het pand aan de voorzijde een vervenerswinkel gevestigd. Deze winkel werd geëxploiteerd door de familie Veldkamp, die ook elders in de Drentse veenkoloniën bezittingen had. In de jaren twintig van de vorige eeuw is in de voorgevel de huidige entreepartij tot stand gekomen op de plaats van de voormalige winkelpui. Daarbij is in architectonische zin deels aangesloten op de Eclectische vormgeving van de naastgelegen vensters, maar is met name voor wat betreft de entree met stoep gebruik gemaakt van een Expressionistische vormgeving die in de jaren twintig van de vorige eeuw gebruikelijk was. Door deze mengeling van stijlen, en door de merkwaardige asymmetrische plaatsing van de voordeur is de ontwikkelingsgeschiedenis van het pand nog afleesbaar.
Aanvankelijk heeft op de plek van de huidige schuur een kleinere schuur gestaan. Deze schuur is vermoedelijk in de jaren twintig afgebrand en in de huidige vorm opgebouwd. Verder is tegen de oostzijde van het achterhuis omstreeks 1915 een serre geplaatst en is de deur aan de westzijde van het voorhuis recentelijk vervangen door een glaspui. De erfafscheiding langs de weg bestaat uit een origineel hekwerk van ijzeren spijlen met pijlpunten. Het erf is aan de westzijde beplant met enkele oude lindebomen.

Omschrijving

De DWARSHUISBOERDERIJ op samengestelde plattegrond bestaat uit 1 bouwlaag en is gedeeltelijk onderkelderd. Het pand is opgetrokken in rode baksteen op een grijs gepleisterde plint. Het dwars voor de schuur geplaatste voorhuis wordt gedekt door een schilddak waarop een zwart geschilderde Verbeterde Hollandse pan; in het zuidelijk dakschild vier niet originele dakvensters; in het oostelijke en het westelijke dakschild een origineel ijzeren dakraampje; twee herbouwde ingesnoerde nokhoekschoorstenen met uitkragende rand; kroonlijst met bakgoot op houten klossen (gootdetaillering kroonlijst is enigszins gewijzigd); verhoogd middengedeelte in de voorgevel waarin gemetselde dakkapel onder zadeldak; dubbele balkondeur onder gemetselde ontlastingsboog met aanzetsteen; mozaïek in boogveld. De gevel van het verhoogde middengedeelte wordt afgesloten met een kroonlijst met later toegevoegde decoraties waarboven een fronton met decoratie; balkon met aan de onderzijde sierlijke smeedijzeren consoles en balkonhek met metalen spijlen; gepleisterde hoekketting met rustica decoratie; speklagen. De gevels van het voorhuis worden verder geleed door H-vensters; gepleisterde lekdorpel; segmentboog met aanzet- en sluitsteen; aan de voorzijde mozaïek in boogveld; gepleisterde hoekketting en lisenen met rustica decoratie; speklagen. In de rechter zijgevel van het voorhuis zijn bouwsporen te zien van twee verdwenen keldervensters.

De entree ligt in een portiek rechts van het midden in de asymmetrische voorgevel; betonnen luifel; dubbel bovenlicht met gekleurd glas-in-lood onder getoogde strek met aanzet- en sluitsteen + mozaïek in boogveld. Houten paneeldeur met venster; aan weerszijden staand zijlicht met gekleurd glas-in-lood. Luifel op pilasters uitlopend in gemetselde bloembakken; uitkragende latei boven portiek; stoep van 3 treden en uitgevoerd in granito; en daarvoor een later gewijzigde opstap met tegels.

Het achterhuis fungeert als tussenlid tussen het voorhuis en de schuur. Dak en gevels zijn op dezelfde wijze uitgevoerd als het voorhuis. Op de nok twee herbouwde schoorstenen. De lijstgoot is uitgevoerd met klossen. De linker zijgevel van het achterhuis is geleed door drie H-vensters onder segementboogvormige boogtrommel met rollaag. Verder twee liggende keldervensters met diefijzers onder rollaag. Tegen de rechter zijgevel van het achterhuis een omstreeks 1915 aangebouwde serre op rechthoekige plattegrond en gemetselde borstwering; plat dak; H-vensters met glas-in-lood bovenlicht; lekrand van geglazuurde profielsteen; gedecoreerde kozijnstijlen en daklijsten. In het midden van de oostgevel van de serre bevindt zich de oorspronkelijke toegang die later is dichtgezet. In de noordgevel van de serre is later een raam gewijzigd in een toegang. Naast de serre en in de achtergevel van het achterhuis een T-venster onder segmentboogvormige boogtrommel en rollaag.

De aangebouwde schuur heeft een zadeldak met aan de achterzijde een wolfeind. Het dak is deels gedekt met zwarte Opnieuw Verbeterde Hollandse pan en deels met de oorspronkelijke platte, gesmoorde Friese golfpan. De voorgevel van de schuur is afgewerkt met een houten windveer en dekker. Verder in de voorgevel van de schuur een opgeklampte getoogde inrijdeur onder een aan de onderzijde getoogde latei; rozetvensters onder rollaag in de topgevel en boven de inrijdeur. De linkerzijgevel (westzijde) heeft 6 ijzeren 6-ruits stalramen. De rechterzijgevel (oostzijde) is geleed door 4 ijzeren 6-ruits stalramen, een ijzeren roosvenster, een T-venster, een venster zonder geleding en twee toegangsdeuren met vormgeving uit de jaren twintig van de vorige eeuw. De achtergevel van de schuur is onlangs naar oud voorbeeld geheel vernieuwd en valt buiten de provinciale bescherming.

Waardering

De boerderij is van algemeen belang voor de provincie Drenthe op grond van de volgende criteria:

Cultuurhistorische waarde

• vanwege de oorspronkelijke functie van boerderij gecombineerd met een vervenerswinkel en de samenhang met het in historisch-ruimtelijk en sociaal opzicht belangwekkende hoofdthema van de verveningen in oostelijk Drenthe

Architectuurhistorische waarde

• als representant van een veenkoloniale boerderij met winkelfunctie uit omstreeks 1900, met dwars gebouwd voorhuis en schuur van het Fries-Groningse type
• vanwege het kenmerkende materiaalgebruik en de opvallende decoratieve elementen in het voorhuis van de boerderij in (hoofdzakelijk) Eclectische stijl

Stedenbouwkundige/ensemble waarde

• vanwege de beeldbepalende en kenmerkende ligging van de boerderij met voormalige winkelfunctie dicht op de weg langs het gedempte kanaal en als belangwekkend onderdeel van de veenkoloniale lintbebouwing

Gaafheid

• vanwege de redelijke mate van gaafheid van de voormalige boerderij met winkelfunctie
• vanwege de waarde van de voormalige boerderij met winkelfunctie in relatie tot de redelijke mate van gaafheid van de veenkoloniale bebouwingsstructuur

Zeldzaamheid

• vanwege de redelijke mate van zeldzaamheid van de boerderij met vervenerswinkel in de provincie Drenthe in relatie tot de voornoemde cultuurhistorische, architectonische en stedenbouwkundige kenmerken.