voormalig hoofdkantoor NAM

Inleiding

Het voormalige hoofdkantoor met laboratorium en lezingenzaal van de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM), gelegen aan de Schepersmaat 4 in Assen, is gebouwd in 1965-1969 in opdracht van het Bedrijfspensioenfonds voor de Landbouw Shell Onroerend Goed NV, naar ontwerp van architect A.C. Nicolai (Emmen).
De NAM werd in 1947 opgericht. De maatschappij nam de werkzaamheden van de Bataafsche Petroleum Maatschappij in Schoonebeek over en in 1948 kreeg het het exclusieve recht op opsporing en ontginning van olie en andere delfstoffen in een gebied van 15.000 ha in onder meer de Drentse gemeenten Schoonebeek, Coevorden, Dalen, Emmen en Sleen. In 1948 werd bij Steenwijksmoer de eerste aardgasvondst gedaan. Na de ontdekking van het gasveld bij Slochteren (Groningen) in 1959 werd de Gasunie opgericht als in- en verkooporganisatie van het aardgas, terwijl de NAM zich ging bezighouden met de winning en export van het aardgas. In 1967 werd het hoofdkantoor vanwege de voornamelijk noordelijke activiteiten van Oldenzaal naar het meer centraal gelegen Assen verplaatst. Naast de bouw van een kantoorgebouw werd in Assen-zuid ook begonnen met de bouw van extra woningbouw voor het NAM-personeel.
Ondanks de aanbouw van een extra vleugel werd wegens het stijgende ruimtegebrek in 1989 een nieuw gebouw ernaast gebouwd en verhuisde het bedrijf. De NAM is nog altijd een van de grootste bedrijven van Drenthe. Met name op de regio Schoonebeek heeft het bedrijf een groot stempel gedrukt. Het complex werd tot voor kort door KPN-Telecom (voorheen PTT-Telecom) in gebruik genomen en functioneert nu als bedrijfsverzamelgebouw.

De architect A.C. Nicolai (1914-2001), geboren in Breda, volgde tijdens de Tweede Wereldoorlog het Hooger Bouwkunst Onderricht (HBO) te Amsterdam. Hij heeft gewerkt tot de jaren tachtig van de 20e eeuw. In zo’n 40 jaar werkte hij aan een oeuvre bestaande uit woningen, scholen, kantoren en kerken. Ook ontwikkelde hij complete woonwijken. Zijn naam is onverbrekelijk verbonden met de ontwikkeling van Emmen en met de naoorlogse Drentse architectuurgeschiedenis. Na de oorlog kreeg hij ook veel opdrachten van de NAM in Schoonebeek. Een belangrijk deel van zijn carrière valt samen met de wederopbouw; hij moest werken met lage budgetten en met een gebrek aan materiaal. Zijn werk kenmerkte zich in deze periode door een eenvoudige maar subtiele architectuur. Beïnvloed door zijn leermeesters Zandstra, Giesen en Sijmons, zette Nicolai na de oorlog de opvattingen van Groep 32 voort.
Zij waren van mening dat het functionalisme te ver was doorgeschoten en streefden in hun werk naar een combinatie van zakelijke architectuur met kunstzinnige elementen. Dit alles vormde voor Nicolai de basis voor een eigen stijl, waarvoor hij al vroeg waardering kreeg: in 1946 won hij de
Prix de Rome.
Ondanks dat Nicolaï al veel voor de NAM in Drenthe had gebouwd, kreeg hij niet zonder meer de opdracht voor de bouw van het hoofdkantoor in Assen. Er werd een prijsvraag uitgeschreven die hij vervolgens won. Het ontwerp van Nicolaï is uitgevoerd in en gebaseerd op de mogelijkheden van het H.B.C.-systeem. Het H.B.C.-systeem werd rond 1965 ontwikkeld voor de Holland Building Corporation te ‘s-Gravenhage en bestaat uit modules waarin een combinatie van beton en kunststof wordt toegepast.

In 1966 werd een bouwvergunning verleend aan A.C. Nicolaï, namens het Bedrijfspensioenfonds voor de Landbouw Shell Onroerend Goed N.V., voor het bouwen van een kantoorgebouw met laboratoria voor de NAM In 1968 werd het gebouw uitgebreid met een ontvangstgebouw met vijver, eveneens naar ontwerp van Nicolaï. In de periode 1970-1975 en 1975-1979 werd het gebouw nog tweemaal naar ontwerp van Nicolaï uitgebreid, overeenkomstig en passend bij het ontwerp van de eerste fase. Het terrein werd in de periode 1965-1969 naar ontwerp van Geke Hollema aangelegd. Dit is inmiddels deels gewijzigd.
In de jaren ’80 van de vorige eeuw werd het gebouw vergroot met een kantoorgebouw – adres Schepersmaat 2 (1984), vervolgens nog een bouwdeel onder het bestaande carré met keuken tech-nische ruimte en trafo (Architectenbureau Schepers, Enschede – 1985) en een grondige renovatie in 1989 waarbij onderdelen werden vervangen “als bestaand”. In 1991 werd de parkeergarage verbouwd tot archief en in 2000 werd een tijdelijke aanbouw tegen het hoofdkantoor aan neergezet. De bouw-delen die na 1969 zijn gebouwd horen niet bij de redengevende omschrijving en bij de gewaardeerde onderdelen. Uitgangspunt is de waarde van de bouwdelen die door A.C. Nicolaï zijn ontworpen. De uitbreidingen van Nicolaï daterend uit de jaren ’70 hebben grote samenhangende, cultuurhistorische en architectonische waarde. Deze vallen echter (nog) niet binnen de kaders van de naoorlogse provinciale monumenten van Drenthe (1940-1969), maar zouden zeker niet los van de eerste bouwfase moeten worden gezien, en zeker niet lager gewaardeerd.

Omschrijving

De hoofdvorm van het kantoorgebouw bestaat uit een carré van drie verdiepingen met een royale binnenhof. Van de vier vleugels zijn op de begane grond grote delen opengelaten. Op deze plaatsen bevindt zich een arcade tussen de kolommen die het gebouw dragen en die vrij toegang biedt tot de binnenhof van het gebouw. Bovenop de arcade bevinden zich twee verdiepingen die met een glazen vliesgevel zijn afgewerkt. Het gebouw is uitgevoerd in het H.B.C.-systeem, een bouwsysteem dat bestaat uit modules waarin een combinatie van beton en kunststof zijn toegepast. Waar de benedenverdieping gesloten is, onder andere bij de entreepartij, is deze verdieping – om het open stramien van het hele carré niet te doorbreken – als het ware los in de arcade geschoven. De betonnen plaat waarop de bovenverdiepingen rusten blijft vrij in de ruimte staan. De kolommenstructuur van de arcade wordt ook doorgezet waar de benedenverdieping is ingevuld.
In en bij het eerste bouwdeel van Nicolaï bevonden zich van oorsprong een plastiek van Nederlandse beeldhouwer André Volten (1925-2002) en een betonreliëf van de Nederlandse glazenier, schilder, beeldhouwer en graficus Lex Horn (1916-1968), beiden uit Amsterdam.

Waardering

Het voormalige hoofdkantoor met laboratorium en lezingenzaal van de NAM, gelegen aan de Schepersmaat 4 in Assen, gebouwd in 1965-1969 in opdracht van het Bedrijfspensioenfonds voor de Landbouw Shell Onroerend Goed NV, naar ontwerp van architect A.C. Nicolai (Emmen), van belang voor de provincie Drenthe vanwege de:

• cultuurhistorische waarde, als zijnde een bijzondere en representatieve uitdrukking van de NAM en het belang hiervan voor de sociaal-economische geschiedenis van Drenthe
• architectuurhistorische waarde, zich uitend in de esthetische kwaliteiten van het ontwerp gelet op de carré met binnenhof, kolommenrijen en arcade, en vanwege het bijzondere materiaalgebruik van het HBC-systeem waarin een combinatie van beton en kunststof werd toegepast; vanwege het belang voor het oeuvre van de architect A. Nicolai voor Drenthe in het algemeen en in relatie tot zijn werk voor de NAM
• stedenbouwkundige waarde van het pand en vanwege de ruimtelijke relatie die het aangaat met de omgeving door middel van de positionering van de bouwblokken en vanwege de kwaliteit van de parkachtige omgeving
• de relatieve gaafheid van het ontwerp op onderdelen