raadhuis Vries
Inleiding
Aan de bouw van het Vriezer raadhuis ligt een lange voorbereidingsgeschiedenis te grondslag. Reeds in 1952 werd een bedrag van ƒ 2.500,– beschikbaar gesteld voor een ontwerpplan ten behoeve van een nieuw gemeentehuis. In het oude kampten de gebruikers met een steeds toenemend ruimtegebrek. Het geld werd besteed aan een ontwerpwedstrijd waarvoor drie architecten werden uitgenodigd. Hiervan kreeg architect Jos. Bedaux uit Tilburg uiteindelijk de opdracht. In 1954 werden door hem een reeks plannen ontworpen, waarbij de oorspronkelijke opzet steeds verder werd verkleind. Ook de interieurarchitectuur is grotendeels van zijn hand. Vanwege financieringsperikelen duurde het nog tot mei 1964 voordat de machtiging voor de bouw werd afgegeven. Dit werd door gedeputeerde staten gezien als een cadeau aan burgemeester E.W. Fielliettaz Goethart, die dat jaar zijn zilveren ambtsjubileum vierde. Het werk werd aanbesteed en gegund aan de laagste inschrijver, aannemersbedrij J. Koning NV te Mussel. Het werkgedeelte werd tussen 16-18 mei 1966 in gebruik genomen en op 12 september 1966 was de officiële opening door de toenmalige Commissaris der Koningin, de heer mr. H.K. Gaarlandt.
Reeds in 1975 bleek het gebouw te klein, waarna een verbouwingsplan werd gemaakt door het architectenbureau Bedaux en Geelen, waar zoon Peter Paul inmiddels de taken van vader Jos. H.A. Bedaux grotendeels had overgenomen. Toen uiteindelijk in 1981 de financiën voor de uitbreiding beschikbaar kwamen, werden de werkzaamheden door Rona BV te Tynaarlo uitgevoerd. Hierbij werd aan de zuidzijde een T-vormig gedeelte toegevoegd, dat gedeeltelijk voorzien werd van een verdieping. Door deze verbouwing werd de tuin een bijna volledig ommuurde binnentuin.
Na de gemeentelijke herindeling in Drenthe in 1998, was het (inmiddels opnieuw te klein geworden) gebouw in gebruik als dependance voor enkele gemeentelijke diensten. Het raadhuis is centraal en beeldbepalend gelegen, midden in het centrum van Vries, langs de oude rijksweg Assen-Groningen. Het pand is omgeven door grasstroken met als afscheiding van de openbare weg langs de noord- en oostzijde een beukenhaag. Aan de noord- en westzijde zijn parkeerplaatsen aangelegd.
Het nieuwe gemeentehuis voor de gemeente Tynaarlo staat ook in Vries en werd in 2004 in gebruik genomen, waarmee het raadhuis van Bedaux haar oorspronkelijke functie heeft verloren.
Het oorspronkelijk door Bedaux ontworpen gebouw was nagenoeg vierkant, met de vierkante archieftoren als enige uitbouwsel. Als onderlegger voor het ontwerp gebruikte hij de tekeningen van het enige andere raadhuis van zijn hand, dat van Hilvarenbeek (1949).
Kenmerkend voor dit werk van Bedaux is een gesloten, kloosterachtige sfeer, die wordt versterkt door het gebruik van een donkere natuursteen voor de vloeren en een stevige, geelachtige baksteen voor de muren. De gebouwen zijn ontworpen in een klassiek-historische vorm die werden gegroepeerd in een hofvorm. Deze stijl wordt de zogenaamde Bossche School genoemd, een aan de Delftse School verwante traditionalistische stijl. Behalve het gemeentehuis van Hilvarenbeek is ook het door hem ontworpen Zorgcentrum St. Jozef in Tilburg hiervan een bekend voorbeeld.
Jos. H.A. Bedaux (1910-1989) uit Tilburg staat bekend om zijn ontwerpen moderne bouwstijl, echter geworteld in het traditionele gedachtegoed van de Delftse en de Bossche Schoo. Hij heeft veel be-tekent voor de (katholieke) bouwkunst en geldt als een van de belangrijkste Brabantse architecten. Andere werken van Bedaux zijn het gemeentehuis van Hilvarenbeek (1953) en het verzorgingscomplex St. Jozefzorg in Tilburg (1954). In zijn latere ontwerpen gaat hij de traditionele motieven van de Bossche School combineren met meer functionele elementen, gelet op zijn ontwerpen voor het kantongerecht (1963) in Tilburg en zijn ontwerpen voor de Katholieke Economische Hogeschool (1952-’71), de huidige universiteit van Tilburg.
Omschrijving
Het raadhuis van de voormalige gemeente Vries is gebouwd op een nagenoeg vierkante plattegrond en bestaat uit vier op de hoeken met elkaar verbonden rechthoekige bouwlichamen om een binnenhof (de hal- en expositieruimte). De gevels zijn opgetrokken in een robuuste gele baksteen en worden geleed door rechtgesloten vensters en deuren. Op diverse plaatsen zijn smalle, kozijnloze vensternissen aangebracht.
Het raadhuis wordt gedekt door zadeldaken die in een hoek van 90º op elkaar aansluiten. Op de nok van het dak aan de noordzijde een vierkante bakstenen nokschoorsteen. De topgevels zijn voorzien van een rechthoekig gemetselde nokhoekschoorsteen. Onderlangs de daken een platte, uitkragende zinken bakgoot, rustend op zinken gootbeugels. Op het noordelijk dakschild van de aanbouw uit 1981 staan drie dakkapellen onder plat dak, aan de zijkant voorzien van donkerkleurige keramische tegels.
Het noordelijk bouwdeel (de voorgevel) is twee bouwlagen hoog. Iets rechts van het midden een entree in een risaliserend gedeelte met fronton, bekroond met een zinken pinakel. Voor de entree is een niet-oorspronkelijke glazen uitbouw aangebracht. Links en rechts van de entree zijn twee vensters vooruitstekend ten opzichte van de gevel aangebracht en voorzien van een brede zinken omlijsting. De topgevel aan de linkerzijde is 90º gedraaid, waardoor hij in het verlengde ligt van de voorgevel.
Het rechtergedeelte van de oostelijke gevel bestaat uit het twee bouwlagen hoge, iets rivaliserende gedeelte van de gedraaide noordgevel. In het midden van de gevel van dit gedeelte is eveneens een fronton aangebracht, met daaronder een plaquette, voorstellende het wapen van de voormalige gemeente Vries.
Links van de oostgevel staat de, door een lage aanbouw met het hoofdgebouw verbonden, twee bouwlagen hoge vierkante archieftoren. Bovenop deze toren een lage spitsvormige zinken opbouw, waarop een achtkantig zinken torentje met pinakel.
Rechts in de zuidelijk gelegen achtergevel de haaks op deze gevel gelegen topgevel van het oostelijk bouwdeel. De archieftoren is aan deze zijde voorzien van een koperkleurige klok met opengewerkte wijzerplaat.
De westelijke gevel bestaat uit links de hoge topgevel van de voorzijde en rechts de lage topgevel van de achterzijde. Tegen de rechterzijde van de hoge topgevel een aangebouwde vierkante toren van twee bouwlagen hoog, waarop een achtkantig zinken torentje met pinakel. In het midden van het lage gedeelte van deze gevel een (achter)entree.
De uitbreiding uit 1981 is gerealiseerd ten zuiden van het hoofdgebouw. Het is gebouwd op een rechthoekige plattegrond onder zadeldak en vertoont dezelfde uiterlijke kenmerken als het hoofdgebouw. Het is door middel van een lage rechthoekige aanbouw, die westelijk van de archieftoren loopt, met het hoofdgebouw verbonden.
Waardering
Voormalig gemeentehuis van de gemeente Vries, gelegen aan het Raadhuisplein 1 te Vries in de gemeente Tynaarlo, gebouwd in 1964-1966 door de architect Jos. Bedaux (Tilburg), van belang voor de provincie Drenthe vanwege de:
- cultuurhistorische waarde, als naoorlogse representant van de Drentse raadhuizen en uiting gevend aan de geschiedenis van de locale overheden in Drenthe
- architectuurhistorische waarde vanwege de esthetische waarde van het moderne ontwerp gerelateerd aan de Bossche School, mede gelet op de groepering van de gebouwen in de vorm van een hof en de kloosterachtige ornamentiek; van de aan het raadhuis gerelateerde kunstwerken van o.s. Wladimir de Vries en Andries Engelen; vanwege de waarde van het gebouw als typologisch bijzondere van een raadhuis; vanwege het belang van het object voor het oeuvre van de architect Jos. Bedaux
- stedenbouwkundige waarde van het object gelet op de positionering van de bouwdelen en vanwege de ruimtelijke relatie die het aangaat met de omgeving
- structurele gaafheid en herkenbaarheid van het ontwerp